понедельник, 11 марта 2013 г.

Якшур-Бодья ёросын нырысьсэ ортчиз "Гожты яратоно удмурт кылдэ" акция


Удмуртлыкмес кин сайкатоз?

21 тулыспалэ Вордскем кыллэн калыккуспо нуналыз вал. Туэ ёросысьтымы “Удмурт Кенеш” но “Шунды” огазеяськон вордскем кылмылы сbзем “Гожты яратоно удмурт кылдэ” нырысьсэ акция ортчытbзы.

Та ужрадлэсь йылпумъянъёссэ одно ик вуоно номерын возьматом, нош али вераськем потэ вылэм Кузебай Герд сярысь. Югдытbсьлэн вордскем дырысеныз туэ 115 ар тырмиз (вордскем нуналыз 14 толшоре). Ар талэсь азьло Герд лыдpонъёс бере “Мар ватэмын шыкысын?” нимын материал “Ошмесэ” поттb. Лыдpисьёс, оло, тодазы  возё на пуштроссэ. Отын таxе малпан поттэмын вал. Кузебай Гердлэн племянницаезлэн гуртаз (со улэп jвjл ни) утиське, пе, шыкыс, кудаз кыллё Гердлэн эскерымтэ ужъёсыз. Зэм-а со, jвjл-а, но со шыкыстэк но тодосчиосмы арысь аре усьто солэсь тодмотэм, усьтымтэ палъёссэ.
Ижкарысь Йjскалык музейын, кудbз 12 ар xоже К.Гердлэсь нимзэ нуллэ ини, толшоре литературно-публицистической lыт ортчиз. Со нуналэ отын пичи гинэ адpытон усьтbськиз. Нимазы сое “Время жатвы”, Гердлэсь “Аран дыр” кылбурзэ инъет интые кутыса. 1926-тb арын Кузьма Павлович ачиз музеен кивалтbз. Валамон, этнографиен но мукет jръёсын герpаськем гожъямъёсыз, ужан тbрлыкез, туспуктэмъёсыз татын утисько. Та адpытонэ сюсь валик но поттэмын. Экспедициосы потакуз сыxе валикъёс вылэ тодосчи фонограф пыр удмурт фольклорез гожъяз: кырpанъёсты, верамъёсты, визькылъёсты. Меxак вераса, Кузебай Герд вал нырысетb тодосчи, кудbз рос-прос ужаз калык кырpанъ-
ёсты люкан но радъян бордын. Кулэ луэ ке, пиосмурт ачиз но кырpаны пjрмытэ вылэм. Дунъянтэм узыр материалэз, люкам кырpанъёс тузонpем lажыосын уг кылльы, соосты кырpало туала кырpасьёс но. Кылсярысь, УдГУ-ысь студентъёслэн “Чипчирган” ансамбльзы туж быгатыса поттэ со гуръёсты калыке.
Кык пало, пjртэм урдэсо шуыны луоз Кузебай Гердлэсь югдытон ужзэ. Солэн общественной ужез пjртэм аръёсы пjртэм сямен дунъяськылbз. То солы националист ним лякылbзы, удмурт калыкез ваньзылэсь нимаз улыны jтё шуыса янгыше уськытъязы. То шуак валаллязы, Герд туж шонер но мур шjдbз туала дырлэсь шокамзэ: jз ке возиськы удмурт кыл, быроз калык но. Туала удмурт тодосчиос сюлмысь ужало кылмес дышетон бордын, котькуд пал ласянь эскеро, но гуртъёсын улbсь огшоры адямиос уг адpо вордскем кылзылэсь кулэлыксэ, куштbсько солэсь шуыны луоз. Тbни со сярысь ик вера вал ини Герд кылем даурлэн 20-30-тb аръёсаз. Ёросысьтымы потэм критик, литературовед Александр Шкляев шонер лыдъя, туала дыре но Кузебай Герд jй тупасал кивалтэтэн. Троссэ со умоен лыдъясал, троссэ - тырмымтэен. Озьы ик, оло, эшшо чурытгес кариськыса, удмуртлыклы, огшоры калыклы сbзем кылбуръёс гожъясал. Курысал, jтьысал, дышетысал, тышкаськысал но сюлмысь яратысал. Лулпушез озьы ик lуасал.
Алигес Челябинск улосвылэ Чебаркуль тыэ метеорит усиз. Нуназе куазен котыр улосэз инсьjрысь вуэм куно яркыт тылэн пишкытbз но пуштыса, ву улэ ышиз. Тодосчиос векчи пырыоссэ кема гинэ утчалозы на, трос эскеронъёс ортчылозы, выльзэ усьтозы. Озьы ик удмурт, фин, мадьяр, француз, эстон, поляк тодосчиос но мукет фин-угор калыкъёс эскеро Кузебай Гердлэсь ужъёссэ, люкам материалъёссэ. Котькуд ар мар ке выльзэ шедьто, чырыен-пырыен огинэ люкало, удмуртлык понна висисьёс лы ужан инъет сёто.
Сайкалэ гуртоос, тb ас киыныды удмурт кылдэс палэнэ кельтbськоды, пиналъёссылэсь выжыоссэс куасьтbсько-
ды. Кузебай Герд солэсь кышка вал 80-90 ар талэсь азьло ини. Неужто солэн тыршемез токма луоз? Удмуртлыкмес кин сайкатоз? Ми ке jм, нокин но.
Вера ВАХРУШЕВА

Комментариев нет:

Отправить комментарий